Rozwód a separacja – sytuacja prawna dziecka

Każde orzeczenie o rozwodzie czy separacji musi zawierać postanowienia dotyczące wspólnych dzieci w zakresie utrzymywania kontaktów, sprawowania władzy rodzicielskiej, rozwiązań dotyczących ponoszenia kosztów ich utrzymania i wychowania, a także ustalenia odnoszące się do miejsca ich zamieszkania. Zasadą jest, że rodzice obowiązani są do przedstawienia pisemnego porozumienia co do wyżej wymienionych kwestii, które Sąd ma obowiązek uwzględnić. Porozumienie to musi być zgodne z dobrem dziecka. Jeżeli Sąd uzna, że przesłanka ta nie została spełniona lub konflikt między małżonkami jest na tyle zażyły, że nie potrafią dojść do porozumienia, sam rozstrzyga o władzy rodzicielskiej, kontaktach, kosztach utrzymania dziecka oraz o miejscu jego zamieszkania. Sam rozwód czy separacja w żaden sposób nie ogranicza władzy rodzicielskiej obojga rodziców, jeżeli są w stanie znaleźć wspólny język i są zgodni co do zasad wykonywania pieczy nad małoletnimi. Zgodnie z art. 58 § 1a Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia. O sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej nad dziećmi decyduje postawa rodziców, którzy w postępowaniu rozwodowym powinni przedłożyć swoje dobro nad dobro dziecka, które i tak w nieunikniony sposób dość mocno zostaje nadszarpnięte przez sam fakt ustania wspólnego pożycia rodziców.

Precyzyjne uregulowanie sytuacji między rodzicami, a dziećmi po rozwodzie jest bardzo istotne z perspektywy dalszego wychowania dziecka oraz zapobiega ewentualnym konfliktom między byłymi małżonkami. Tak ważne zatem jest uregulowanie kontaktów z dziećmi po rozwodzie. Wydawać by się mogło, że porozumienia co do konkretnych dni w roku czy nawet godzin, w które jeden z małżonków może zabierać dzieci poza miejsce ich zamieszkania jest dość absurdalne. Natomiast, im bardziej szczegółowo opiszemy prawa rodziców w zakresie kontaktów oraz sprawowania władzy rodzicielskiej, tym łatwiej będzie się żyło zarówno małoletnim jak i rodzicom. Niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice mają prawo, a nawet obowiązek utrzymywania kontaktów ze swoimi dziećmi. Istnieją jednak takie sytuacje, gdy dobro dziecka wymaga aby jedno z rodziców miało ograniczony kontakt z małoletnim. Nie może jednak wynikać to tylko i wyłącznie ze złych stosunków między rodzicami, ponieważ regulacja ta odnosi się tylko i wyłącznie do relacji na linii rodzic- dziecko. Powody jakie wpływają na decyzję Sądu mogą być przeróżne i tak naprawdę zależą one od indywidualnej oceny sytuacji. Najczęstszymi powodami orzeczenia o ograniczeniu kontaktów są: choroba rodzica, dłuższy wyjazd za granicę czy przesłanki dość mocno obiektywne takie jak brak starań rodzica o kontakty z dzieckiem czy wysoka szkodliwość zachowań rodzica wypływająca negatywnie na małoletnie dziecko. Sąd w szczególności może ograniczyć kontakty z dzieckiem do: zakazu spotykania się z dzieckiem, zakazu zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu czy ograniczenia kontaktów do określonych sposobów komunikowania się na odległość. Nie jest to katalog zamknięty, zatem Sąd ma prawo orzeczenia o kontaktach w inny sposób. W skrajnych przypadkach gdy utrzymywanie kontaktów realne zagraża dobru dziecka Sąd może w ogóle zakazać rodzicowi kontaktowania się z małoletnim.

Rozwód, czy separacja pociągają za sobą także ustanie ustawowej wspólnoty majątkowej między małżonkami, co rodzi problemy dotyczące kwestii utrzymania dzieci i finansowania ich potrzeb. Jak już wcześniej było wspomniane orzeczenie o rozwodzie czy separacji musi zawierać postanowienia dotyczące kosztów utrzymania dzieci po rozwodzie. Jak stanowi art. 133 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie jeszcze samodzielnie się utrzymać. Dotyczy to zarówno jednego rodzica jak i drugiego. Wyjątkiem od tej zasady jest możliwość uwolnienia się od obowiązku alimentacyjnego przez rodzica, który znajduje się w niedostatku. Wysokość alimentów zależy od usprawiedliwionych potrzeb dziecka oraz zdolności finansowych osoby obowiązanej do ich płacenia. Sąd orzekając o rozwodzie zawsze obowiązuje dwie strony do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania wspólnych, małoletnich dzieci, natomiast sytuacja rodzica, u którego zamieszkują dzieci jest trochę bardziej uprzywilejowana w tym znaczeniu, że nie zasądza się od niego alimentów jako takich. Obowiązek alimentacyjny nie sprowadza się tylko do ponoszenia kosztów, ale także polega na osobistych staraniach o utrzymanie i wychowanie dziecka. Jak powiedział A. Kawałko: „Osobiste starania o utrzymanie i wychowanie małoletniego dziecka polegają na zapewnieniu mu całodobowej opieki, osobistej troski o jego rozwój fizyczny i umysłowy, a także wykonywaniu takich czynności jak pranie, gotowanie czy opieka nad dzieckiem w czasie choroby”. ²

Oczywistym jest, że rodzic u którego mieszkają dzieci wypełnia praktycznie w całości obowiązek alimentacyjny zarówno w sposób finansowy jak i osobisty, dlatego przy ustalaniu wysokości obowiązku alimentacyjnego względem rodzica niezajmującego się na co dzień małoletnim, sąd powinien uwzględnić wkład rodzica, który sprawuje nad nim rzeczywistą opiekę. Alimenty powinny być uiszczane do momentu kiedy dziecko będzie w stanie się samodzielnie utrzymać. Nie ma zatem jednej, określonej górnej granicy wieku, do którego rodzic obowiązany jest do wypełniania tej powinności. Obowiązek ten jest na tyle istotny z punktu widzenia funkcjonowania całej rodziny oraz społecznie doniosły, że ustawodawca uregulował w Kodeksie karnym sankcję za jego niewypełnianie.