Postępowania sądowe z zakresu prawa rodzinnego, których przedmiotem jest np. władza rodzicielska czy kwestie alimentacyjne, budzą dużo emocji. Emocje te są zazwyczaj wynikiem konfliktu okołorozwodowego jaki przeżywają strony postępowań. W przeważającej części postepowań dzieci stają się bądź stronami postępowania (reprezentowane przez przedstawicieli ustawowych), bądź są przesłuchiwane w charakterze świadków lub poddawane są badaniom przez biegłych.
Emocje jakie towarzyszą podobnym sprawom często powodują, iż strony – matka i ojciec, tracą z pola widzenia dobro małoletnich, którym powinni kierować się przede wszystkim. Ma to wpływ nie tylko na długość postępowania, ale także i na jego koszty. Sposobem na uniknięcie niepotrzebnego konfliktu oraz negatywnych skutków procesu jest skorzystanie z mediacji, która zaliczana jest do tzw. ADR (Alternative Dispute Resolution) czyli alternatywnych sposobów rozwiązywania sporu, które w ostatnim czasie coraz częściej stają się narzędziem rozwiązywania spraw rodzinnych.
Czym jest mediacja?
Mediacja jest sposobem rozwiązania sporu powstałego pomiędzy rodzicami lub małżonkami w sprawie o rozwód, alimenty, kontakty z dziećmi czy podział majątku. Celem mediacji jest polubowne załatwienie sporu oraz wypracowanie jednego, wspólnego stanowiska prowadzącego do zawraca ugody, która pozwala na uniknięcie niepotrzebnych konfliktów jakie mogłyby się narodzić na drodze sądowej. Mediacja prowadzona jest przez osobę trzecią- mediatora, który pomaga stronom sporu w komunikacji oraz w wypracowaniu jednego wspólnego stanowiska
w danej sprawie. Zazwyczaj mediator wybierany jest z Listy Stałych Mediatorów prowadzonej przez prezesa każdego sądu okręgowego w Polsce. Osoby znajdujące się na takiej liście są mediatorami z zawodu, odbyły specjalistyczne szkolenia w tym zakresie oraz posiadają wiedzę
w zakresie mediacji, która umożliwia im skutecznie rozwiązać dany problem rodzinny. Mediatorów można również szukać na listach sporządzanych przy różnego rodzaju organizacjach pozarządowych lub uczelniach wyższych.
W jaki sposób można wszcząć mediację?
Mediacje można prowadzić przed wszczęciem postepowania po wszczęciu oraz w trakcie. Mogą one mieć charakter sądowy lub pozasądowy. Zgodnie z art. 1831 § 1 Kodeksu postepowania cywilnego (dalej jako „KPC”) mediacja prowadzona jest na podstawie umowy o mediację albo postanowienia sądu kierującego strony do mediacji. Umowa o mediację jest niczym innym jak porozumieniem stron, co do pozasądowego załatwienia sporu poprzez skierowanie sprawy na mediację. Umowa taka może również zostać zawarta gdy jedna strona złoży wniosek o skierowanie toczącej się sprawy do postępowania mediacyjnego, a druga strona wyrazi na to zgodę. Wniosek powinien zawierać oznaczenie stron, dokładnie określone żądanie wnioskodawcy, przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie, podpis strony oraz wymienienie załączników. W umowie strony muszą określić przedmiot mediacji, osobę mediatora lub sposób jego wyboru. Sytuacja przedstawia się nieco inaczej w przypadku gdy mediacje wszczynane są na wniosek sądu. Sąd ma prawo skierować sprawę na mediację na każdym etapie prowadzonego postępowania. W tym celu sąd ogłasza lub doręcza stronom postanowienie o skierowaniu sprawy na mediację. Mediacje wszczyna się jeżeli w ciągu tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia strony wyrażą na to zgodę. Brak odzewu poczytywany jest jako brak zgody. Aby przybliżyć stronom dokładny cel mediacji oraz zasady jakie panują w trakcie, sąd może wezwać strony do udziału w spotkaniu informacyjnym dotyczącym polubownych metod rozwiązywania sporów. Takie spotkania są dość istotne z punktu widzenia całego postepowania, ponieważ często strony sporu nawet nie wiedzą o możliwości skorzystania z tej metody załatwienia sprawy.
Jakie są zasady prowadzenia mediacji?
Po pierwsze, mediacja jest dobrowolna. Oznacza to tyle, że nikt nie może zmusić stron sporu do rozwiązania konfliktu w drodze mediacji. Przymus brania udziału w mediacji kłóciłby się z istotą samego polubownego rozwiązywania sporów, ponieważ kluczem do wypracowania jednego, zgodnego stanowiska jest chęć obu stron do zawarcia ugody. Zasada ta wyraża się również w tym, że na każdym etapie mediacji strony mogą z niej zrezygnować i przenieść sprawę na drogę sądową. Po drugie, mediacja jest bezstronna. Zasada ta dotyczy głównie osoby mediatora, który w rozwiązywaniu sporu powinien traktować obie strony jednakowo, tak aby żadna ze stron nie miała nad drugą przewagi. W tym celu przed każdą mediacją ustalane są zasady jakie będą panować w czasie procesu zwierania ugody. Mediatorem nie mogą być osoby z rodziny, przyjaciele ani osoby bliskie którejkolwiek ze stron konfliktu. Co więcej, zasada bezstronności ma również odzwierciedlenie w art. 1833 § 2 KPC „Mediator niezwłocznie ujawnia stronom okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jego bezstronności”. Po trzecie, mediator musi zachować neutralność w trakcie trwania sporu, tzn. na jego działania w żaden sposób nie może wpływać jego światopogląd, przekonania czy inne zasady, którymi się kieruje w życiu. Jego rola ogranicza się do prowadzenia mediacji, wykorzystując różne metody zmierzające do polubownego rozwiązania sporu, w tym poprzez wspieranie stron w formułowaniu przez nie propozycji ugodowych. Po czwarte, zgoda obu stron powinna dotyczyć nie tylko samego faktu podjęcia mediacji, ale również odnosić się do osoby mediatora, a także reguł jakie panują podczas tego procesu, dlatego tak ważnym elementem jest ustalenie zasad jakie będą panować przy wypracowywaniu ugody. Po piąte, postępowanie mediacyjne nie jest jawne. Zgodnie z art. 1834 KPC „Mediator, strony i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym są obowiązane zachować w tajemnicy fakty, o których dowiedziały się w związku z prowadzeniem mediacji. Strony mogą zwolnić mediatora i inne osoby biorące udział w postępowaniu mediacyjnym z tego obowiązku.” Zasada ta pozwala na swobodne formułowanie żądań przez strony, bez obawy użycia w przyszłości powziętych informacji podczas całego toku trwania mediacji.
Ugoda
Jak już wcześniej zostało wspomniane celem mediacji jest zawarcie ugody pomiędzy stronami sporu. Zawarcie ugody jest owocem wielu posiedzeń mediacyjnych, na których strony wypracowują wspólne stanowisko. Niezależnie od tego czy strony doszły do porozumienia czy nie, z całego toku mediacji sporządzany jest protokół. Zawarte jest w nim czas i miejsce przeprowadzenia mediacji, imiona i nazwiska stron oraz mediatora, a także wynik mediacji. Protokół podpisuje mediator. Jeżeli strony zawarły ugodę dołącza się ją do protokołu. Aby ugoda była ważna konieczne jest jej podpisanie przez uczestników mediacji. Przez podpisanie ugody strony wyrażają zgodę na wystąpienie do sądu z wnioskiem o jej zatwierdzenie, o czym mediator informuje strony, co wynika bezpośrednio z art. 18312 § 21 KPC. Jeżeli mediacje były prowadzone na postawie umowy o mediację sąd niezwłocznie po otrzymaniu protokołu przeprowadza postępowanie o zatwierdzenie ugody. Co istotne ugoda nie może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, nie może zmierzać do obejścia ustawy lub być niezgodna z powszechnie obowiązującym prawem. Musi ona być zrozumiała i nie zawierać sprzeczności.
Ile kosztuje mediacja?
Postępowanie mediacje niewątpliwe jest o wiele tańsze niż postępowanie przed sądem. Mediator ma prawo do wynagrodzenia i zwrotu wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji, chyba że wyraził zgodę na prowadzenie mediacji bez wynagrodzenia. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2016 roku w sprawie wysokości wynagrodzenia i podlegających zwrotowi wydatków mediatora w postępowaniu cywilnym, w sprawach o prawa majątkowe wynagrodzenie mediatora wynosi 1% wartości przedmiotu sporu, jednak nie mniej niż 150 złotych i nie więcej niż 2000 złotych za całość postępowania mediacyjnego, a w sprawach o prawa majątkowe, w których wartości przedmiotu sporu nie da się ustalić, oraz w sprawach o prawa niemajątkowe wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego wynosi za pierwsze posiedzenie 150 złotych, a za każde kolejne – 100 złotych, łącznie nie więcej niż 450 złotych. Sąd może nałożyć na strony obowiązek zwrotu kosztów związanych z przejazdami, wynajmem sali oraz korespondencją. Zazwyczaj koszty mediacji ponoszone są po połowie, chyba, że uczestnicy mediacji postanowili inaczej. Sąd zwalniając stronę z ponoszenia kosztów sądowych, zwalnia również z ponoszenia kosztów mediacji.
Ile trwa mediacja?
Mediacja wszczęta na podstawie postanowienia sądu, co do zasady maksymalnie trwa trzy miesiące. Na zgodny wniosek stron lub z innych ważnych powodów termin na przeprowadzenie mediacji może zostać przedłużony, jeżeli będzie to sprzyjać ugodowemu załatwieniu sprawy. Czas trwania mediacji jest nieporównywalnie krótszy od czasu postępowania sądowego, co jest ogromnym atutem mediacji i pozwala na szybkie, bezproblemowe rozwiązanie sporu.
Podsumowanie
Mediacja jest dogodnym oraz stosunkowo łatwym sposobem rozwiązywania sporów. Nie dość,
że powoduje oszczędność czasu to jeszcze redukuje koszty związanie z opłatami sądowymi oraz pozwala na złagodzenie sporu i wypracowanie takiej ugody, która jest akceptowalna zarówno przez jedną stronę sporu jak i przez drugą. Obecność osoby mediatora w całym procesie ułatwia stronom formułowanie swoich żądań, a także często powoduje znaczne złagodzenie konfliktu. Przy sporach rodzinnych cechujących się dużą emocjonalnością oraz częstym występowaniem sporu dla samego sporu jest idealnym rozwiązaniem, na które z roku na rok coraz więcej małżeństw czy partnerstw się decyduje.
Autorami artykułu są:
Karolina Kulikowska-Siewruk
Julia Balas
z kancelarii Kopeć & Zaborowski Adwokaci i Radcowie Prawni Sp. p.
