Domeną młodości jest brak odpowiedzialności. Mózg nastolatka nie jest (bo przecież nie może być!) tak dojrzały, jak mózg dorosłego człowieka. Niestety młodzież nie jest jeszcze zdolna do racjonalnej oceny konsekwencji swoich działań. Zbadane przez naukowców zmiany w mózgu dojrzewającego człowieka dotyczą szczególnie kory przedczołowej, a to ona zawiaduje naszymi procesami myślowymi. To właśnie ta część mózgu temperuje nasze popędy, to dzięki niej zdrowy rozsądek bierze górę nad emocjami.
Ponieważ kora przedczołowa nastolatków nie jest w pełni wykształcona, ich zachowania często są impulsywne i niekontrolowane. Dlatego też młodzi ludzie tak często flirtują z ryzykiem, szukają przygód, intensywnych emocji, ekscytuje ich łamanie norm prawnych i społecznych. Dlatego między innymi sięgają po pierwsze używki, które potęgują oczekiwane silne emocje lub pozwalają je wyciszyć i choć na chwilę uspokoić.
Drugim powodem, oczywiście, jest presja grupy rówieśniczej lub zwyczaju społecznego.
Warto powtórzyć, że najprawdopodobniej Twój nastolatek będzie próbował tych substancji. Stawiaj jasne granice. Jeśli młody człowiek stosuje używki, nie warto udawać, że nic nie wiesz ani niczego nie widzisz. Przede wszystkim należy zdać sobie sprawę z tego, że jest to zjawisko naturalne (bez wdawania się w oceny, czy jest to dobre, czy złe), pogodzić się z tym, że jest to bardzo prawdopodobne, i spokojnie się zastanowić nad właściwą postawą rodzicielską.
Trzeba reagować – tym bardziej gdy zaczynasz podejrzewać uzależnienie. Należy wtedy jak najszybciej poradzić się specjalistów, np. pedagoga lub psychologa pracującego w szkole lub w poradni rejonowej, a jeśli sytuacja jest poważna – terapeuty albo lekarza. Jeżeli chcesz najpierw anonimowo zasięgnąć porady i z kimś o tym porozmawiać, skorzystaj z bezpłatnych telefonów zaufania.
Jakie używki najczęściej stosuje młodzież?
Obecnie najpowszechniejsze są tzw. e-papierosy. Nastręczają sporo trudności wychowawczych, bowiem są trudniejsze do wykrycia niż tradycyjne wyroby tytoniowe. Nie pozostawiają tak intensywnego zapachu, możliwe jest ich palenie w zamkniętych pomieszczeniach, bowiem wypuszczona chmura dymu po krótkiej chwili niemal znika, a w powietrzu z reguły pozostaje nikły, często owocowy zapach.
E-papierosy są reklamowane (przez silne lobby przemysłu tytoniowego) jako bezpieczniejsza alternatywa dla papierosów tradycyjnych. Ponieważ urządzenia te są nowym zjawiskiem, nie zostało jeszcze wystarczająco dokładnie zbadane, jaki mają wpływ na zdrowie. Zdania specjalistów co do ich szkodliwości są podzielone, jednak bez wątpienia e-papierosy to nic innego jak kolejna forma dostarczania nikotyny, czyli bardzo dobrze znanej, silnie uzależniającej substancji psychoaktywnej, której szkodliwy wpływ na zdrowie człowieka został już dawno temu udowodniony. Należy zatem jasno stwierdzić, że zarówno papierosy tradycyjne, jak i elektryczne są po pierwsze niezdrowe, po drugie – to zawsze jakiś argument – kosztowne.
Inną bardzo powszechnie stosowaną przez młodzież używką jest alkohol, w naszej kulturze i w polskim społeczeństwie powszechnie obecny. Jest to zatem bardzo trudne zagadnienie. Chcę zdecydowanie podkreślić, że o ile omawiane wyżej wyroby tytoniowe są stanowczo niezdrowe i stosowanie ich będzie miało swoje mniej lub bardziej oddalone konsekwencje dla zdrowia, o tyle alkohol – co należy stwierdzić jednoznacznie – dla młodego organizmu jest śmiertelnie niebezpieczny od samego początku spożywania.
Pod wpływem alkoholu młodzi ludzie podejmują zachowania skrajnie ryzykowne, prowadzące do wypadków drogowych, przemocy seksualnej, zabójstw i samobójstw. Setki młodych ludzi giną w wyniku urazów spowodowanych piciem, takich jak upadki, poparzenia i utonięcia. Co gorsza – dla młodego organizmu duża dawka napojów wyskokowych oznacza zatrucie i śmierć. Każdego roku w Polsce zdarzają się takie przypadki.
Wciąż ogromnym zagrożeniem dla polskiej młodzieży są narkotyki. Najpowszechniej stosowana jest marihuana. Nie jest bardziej szkodliwa ani niebezpieczna niż tytoń, jednak w Polsce jest obecnie prawnie zakazana. Sama marihuana jako substancja nie zrobi krzywdy, ale ponieważ jest nielegalna, często pozyskuje się ją z niepewnego źródła, a wówczas istnieje bardzo duże niebezpieczeństwo nabycia marihuany zmieszanej ze znacznie bardziej szkodliwymi składnikami.
Ponadto istnieje zagrożenie, że marihuana będzie tzw. otwieraczem. Spowoduje, że młody człowiek uzna, iż może inne narkotyki też nie są takie złe, jak jest to przedstawiane przez dorosłych, i będzie chciał próbować kolejnych substancji. A trzeba jasno stwierdzić, że pozostałe narkotyki, w tym tzw. dopalacze, są po prostu śmiertelnie niebezpieczne.
Kiedy i czy w ogóle dać przyzwolenie na próbowanie używek?
Próbowanie używek przez nieletnich to według prawa w Polsce przejaw demoralizacji. Jeśli zostanie to zauważone przez kogoś dorosłego i zgłoszone odpowiednim instytucjom, może się wiązać z odpowiedzialnością prawną. Zgodnie z polskim prawem nawet palenie papierosa może spowodować skierowanie sprawy do sądu rodzinnego. Oznacza to, że zgodnie z prawem nie możesz dać dziecku przyzwolenia na stosowanie groźnych używek aż do ukończenia przez nie 18. roku życia.
Jednocześnie jednak próbowanie używek przez młodych ludzi mieści się w normie rozwojowej. Jest zjawiskiem naturalnym, powszechnym i – jeśli mamy to pod uważną kontrolą rodzicielską – nie powinno wzbudzać obaw.
Przede wszystkim nie chowajmy głowy w piasek. Jeżeli Twój nastolatek wychodzi na imprezę, idzie do kogoś na wieczór lub na noc, to na 99 procent będzie tam alkohol, a prawdopodobnie również inne używki. Zatem postępujmy jako dorośli – odpowiedzialnie i świadomie. Lepiej jest poprosić dziecko o szczerość, porozmawiać i wyznaczyć wspólne granice, niż udawać, że nie czujesz od niego papierosów albo alkoholu.
Zawsze zastanawiaj się nad tym, jaki jest Twój cel wychowawczy! Wychowanie absolutnego abstynenta? Rzadko który rodzic ma taki cel. Raczej chcemy wykształcić w młodym człowieku odpowiedzialny stosunek do używek, chcemy, by korzystając z uciech życia, dbał jednak o swoje zdrowie i bezpieczeństwo. Zatem zastanawiając się, na co pozwolić, a na co nie, postępuj zgodnie z postawionym sobie celem.
Nie odbierzesz nastolatkowi młodości, jeśli mu nie pozwolisz na zachowania śmiertelnie dla niego niebezpieczne! ALE! Nie przesadź w drugą stronę. Odbierzesz mu młodość, jeśli mu nie pozwolisz chodzić na imprezy, samemu dokonywać wyborów i popełniać błędów.
Uważaj, bo nadmierna kontrola najprawdopodobniej spowoduje bunt.
Praktyczne wskazówki:
-
nastolatek najprawdopodobniej będzie próbował używek i to się mieści w normie rozwojowej.
-
stawiaj jasne granice, co jest dla Ciebie akceptowalne, co negocjowalne, a na co nie wyrażasz zgody.
-
ustal ze swoim nastolatkiem zasady dotyczące próbowania i spożywania alkoholu. Pamiętaj o zasadach wynikających z obowiązującego w Polsce prawa.
-
upewnij się, że będzie potrafił asertywnie odmawiać i/lub (jeśli decydujesz się jako rodzic na dopuszczenie takiej opcji) rozsądnie spożywać alkohol.
-
reaguj stanowczo i szybko, jeśli będziesz miał podejrzenia, że Twój nastolatek może być uzależniony od jakiejś substancji.
Autorką artykułu jest:
Marta Wrzosek
Ekspert Fundacji Dorastaj z Nami, pedagog, doradca edukacyjno-zawodowy i działaczka społeczna związana z edukacją i kulturą. Przewodnicząca Rady Fundacji Wizja. Od lat we współpracy z placówkami oświatowymi i opiekuńczo-wychowawczymi, instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi realizuje autorskie programy profilaktyczne skierowane do dzieci i młodzieży
